De mensen achter het museum #4. Mijke Ulrich

Wat is hun achtergrond? Wat betekent kunst voor hen? En wat fascineert ze? In deze rubriek ontmoet je de medewerkers van het Van Abbemuseum. Als vierde in de reeks is Mijke Ulrich aan de beurt. Sinds 2015 geeft zij de rondleiding Spraakmakend van Abbe, voor bezoekers met hersenletsel of afasie.

In 2025 bestaat Spraakmakend van Abbe, de rondleiding voor mensen met afasie en hersenletsel, tien jaar. Ontwikkelaar Mijke Ulrich, sociaal pedagogisch hulpverlener én ervaringsdeskundige, stapte in 2015 met het idee voor deze activiteit naar het Van Abbemuseum: “Na een ingrijpende gebeurtenis als een hersenbloeding, kijken mensen vaak alleen naar hoe je je leven opnieuw vorm geeft binnen je beperkingen. Maar er zijn juist ook een heleboel nieuw verworven talenten te ontdekken. Er is zoveel mogelijk. Dat is waarom is al tien jaar deze rondleiding geef.”

Hersenbloeding

“Op mijn negenentwintigste, het was 2006, leidde ik een heerlijk leven: ik had gezellige vrienden, genoot van leuke uitjes en had net een fijne nieuwe baan. Ik werkte als sociaal pedagogisch hulpverlener bij het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Maar toen kreeg ik een hersenbloeding. De oorzaak was een aangeboren vaataandoening in mijn hoofd. De arts op de intensive care gaf aan dat ik het niet zou redden, dat ik zou overlijden. Bij de wisseling van de dienst kwam er een andere arts, een collega van me. Die herkende me en heeft zijn best voor me gedaan. Dat is mijn redding geweest.”

Afasie

“Na twee maanden in het ziekenhuis en daarna drie maanden in een revalidatiekliniek mocht ik naar huis. Lopen, praten en denken: dat heb ik daar allemaal opnieuw moeten leren. Maar hoe ik weer kon genieten van een wijntje op het terras, of naar muziek luisteren, dat brachten de artsen me niet bij. Ik moest helemaal opnieuw ontdekken hoe ik weer kon léven. Bovendien had ik aan de hersenbloeding afasie, een taalstoornis, overgehouden. Ik begreep alles wat er gezegd werd, maar bij het praten haalde ik woorden door elkaar. Een auto noemde ik bus en een blouse werd een broek.”

Rondleiding

“Door de afasie voelde ik me ook wel eenzaam, afgesloten van anderen. Ik realiseerde me dat er voor mensen met deze aandoening andere aandacht moest zijn. Zo is mijn idee voor de rondleiding Spraakmakend van Abbe ontstaan. Ik wist dat het Van Abbemuseum rondleidingen aanbood voor dove en slechthorende bezoekers, blinden en slechtzienden en mensen met Alzheimer of dementie. Maar voor mij ontbrak er nog één: een tour voor mensen met afasie en hersenletsel. Een museumbezoek kan voor deze groep namelijk best een drempel zijn: veel prikkels, zaalteksten, gesprekken bij de kassa. Ik ben toen zo brutaal geweest om naar het museum te stappen met mijn idee voor Spraakmakend van Abbe.”

René Daniëls

“Tijdens een van de kennismakinggesprekken maakte ik met een museumdocent een rondje door de tentoonstellingen. We kwamen langs werken van de Eindhovense kunstenaar René Daniëls. Het toeval wil dat hij ook is getroffen door een hersenbloeding, in 1987. Hij had echter niet het geluk om zoals ik zijn verbale taal terug te vinden. Toch is hij - na zich twintig jaar in stilte te hebben teruggetrokken - in 2007 weer voor de buitenwereld kunst gaan maken. Bij één van de eerste Spraakmakend van Abbe rondleidingen had Daniëls zich als deelnemer aangemeld, dat was heel bijzonder. Na afloop hebben we nog samen een wijntje gedronken in het museum café, een geweldige afsluiting.”

Kunst en herstel

Inmiddels is de Spraakmakend van Abbe rondleiding al tien jaar een vast onderdeel in het programma van het Van Abbemuseum. Als ervaringsdeskundige en sociaal pedagoog ontwikkelde ik hem, een museumdocent met kennis van kunst vult mij aan. Samen bereiden de rondleidingen voor, waarbij elke keer andere kunstwerken en tentoonstellingen centraal staan. In feite is het een rondleiding als alle andere, alleen hebben de deelnemers aan Spraakmakend van Abbe, net als ik, de dood in ogen gekeken. Ik zorg voor zo min mogelijk prikkels en neem extra de tijd. Voor mij is dit hét voorbeeld van hoe kunst kan bijdragen aan herstel.”

Zelfredzaamheid

“Het afgelopen decennium ging Spraakmakend van Abbe van twee of drie deelnemers aan het begin naar een vaste club met terugkerende bezoekers. Dat is ook precies wat ik voor ogen had: mensen met afasie of hersenletsel die op eigen initiatief een museum bezoeken in plaats van begeleid. Ik hoop dat ze met deze rondleiding een stukje zelfredzaamheid terugwinnen. En hopelijk durven ze in de toekomst de stap te zetten om zelfstandig, zonder rondleiding, een expositie te bezoeken. Inmiddels hebben steeds meer musea in Nederlands prikkelarme tours voor mensen met afasie. Dat is geweldig, zo worden deze plekken voor meer mensen toegankelijk.”

Mijke's favorieten

Favoriete werk in de collectie

“Dat is Concetto Spaziale: Attese van Lucio Fontana, het ‘kunstwerk met de snee’. Je kijkt door die opening de donkerte in, een zwart gat. Ik vergelijk dat met wat mij en de deelnemers aan Spraakmakend van Abbe is overkomen. Maar door die scheur in het doek komt ook licht, de nieuwe weg in het leven na een hersenbloeding.”

Favoriete Van Abbemuseum tentoonstelling

“De vele perspectieven die je als bezoeker ontdekt in de collectiepresentatie Dwarsverbanden spreekt mij enorm aan. Van de tien jaar dat ik de Spraakmakend van Abbe rondleidingen geef, was deze tentoonstelling er vijf jaar bij. Hij heeft een speciaal plekje in mijn hart.”

Favoriete plek in het museum

“De rondleidingen geef ik ín het museum, maar mijn favoriete plek is eigenlijk buiten: de tuin en het terras van het Van Abbe café. De sfeer is er zo warm, dat vind ik enorm belangrijk. Het maakt het museum toegankelijk en welkom voor iedereen.”

Tip: opkomende kunstenaar

“Wat Eindhovens kunstenaar Tijs Rooijakkers heeft gedaan met zijn project Supertoll! belichaamt eigenlijk alles wat ik met mijn rondleiding ook voor ogen heb: wil, veerkracht en passie. Een sociaal verbindend project.”